Het Bätz/Witte-orgel in de huidige situatie (Foto 2006)
De
aula van de gemeentelijke begraafplaats Holy werd in 1972 in
gebruik genomen. In deze aula wordt veel gebruikgemaakt van
orgelbegeleiding tijdens de uitvaartdiensten. Vanaf de ingebruikname tot
de komst van het Bätz/Witte-orgel werd dit gedaan met een elektronisch
orgel.
Op 18 mei 1988 schenkt de Gereformeerde Kerk het Bätz/Witte-orgel
afkomstig uit de Maranathakerk alhier, aan de stad Vlaardingen, onder
deze voorwaarde dat het instrument gerestaureerd en geplaatst zou
worden. (Zie beschrijving Kuiperstraatkerk en Maranathakerk.) Ten
onrechte wordt dit orgel vaak betiteld als Bätz-orgel. Dit is niet
juist: we hebben hier te maken met een instrument dat gebouwd is door
Chr. G.F. Witte. De orgelmaker Witte was in 1833 samen gaan werken met
de orgelmaker Jonathan Bätz, onder de naam Bätz en Co. Na het
overlijden van Jonathan Bätz in 1849, ging Chr. G.F. Witte zelfstandig
verder. Nadat de gemeente Vlaardingen heeft besloten het orgel te
plaatsen in deze aula, wordt er uit twee uitgebrachte offertes gekozen
voor de Gebr. Vermeulen uit Weert. Deze orgelbouwer brengt het orgel
over naar de werkplaats en begint in 1989 met de restauratie.
De restauratie omvatte onder meer:
- het instrument werd zoveel mogelijk teruggebracht in de
oorspronkelijke staat, echter met behoud van de aanpassingen die in 1960
waren aangebracht;
- het gehele pijpwerk werd schoongemaakt en hersteld;
- de frontpijpen werden vernieuwd;
- het klavier werd opnieuw belegd met ivoor;
- enkele originele registerknoppen werden voorzien van nieuwe
porseleinen naamplaatjes;
- de abstracten werden vernieuwd;
- men besloot het orgel te plaatsen in een nieuwe 'eigentijdse' orgelkas van massief eikenhout; deze werd ontworpen door de Gebr.
Vermeulen.
Het instrument werd op 16 februari 1990 in gebruik genomen. De
gemeente Vlaardingen bezit uiteindelijk met dit gerestaureerde orgel een
waardevol instrument.
De huidige dispositie:
Manuaal
Pedaal
Prestant
8'
Bourdon
16'
Roerfluit
8'
Prestant
8'
Gamba
8' af c
Octaaf
4'
Octaaf
4'
Fluit
4'
Pedaalkoppeling
Quint
2 2/3'
Woudfluit
2'
Mixtuur
2-3 st
Sesquialter
2 st. disc.
Trompet
8' bas/disc.
Groot onderhoud 2006
Door droogte en achterstallig onderhoud ging het orgel na een periode
van ruim 10 jaar steeds meer gebreken vertonen. Orgelmakerij Boogaard
uit Rijssen geeft in november 2003 een offerte af voor de volgende
werkzaamheden: de windladen zullen weer winddicht gemaakt worden en
verdere lekkages zullen worden verholpen. Daarnaast zullen er
intonatiecorrecties worden uitgevoerd, de houten pijpen van de Roerfluit
8' worden gerestaureerd en geïntoneerd, evenals die van de Bourdon op
het pedaal. Het pedaalklavier zal opnieuw worden uitgeregeld en in het
registermechaniek zullen de asjes (nu schroeven) vervangen worden door
messing asjes met schroefdraad. Op de registerknop van de Sesquialter
(waar nu een blank plaatje zit) zal een nieuw porseleinen plaatje met de
juiste registerbenaming worden aangebracht.
Pas in 2006 krijgt Orgelmakerij Boogaard de opdracht om deze
werkzaamheden uit te voeren. Tijdens de werkzaamheden (volgens offerte
uit 2003) constateerde de orgelbouwer dat er ernstige problemen waren
ontstaan in de windladen en dat deze toe waren aan een totale
restauratie. Na overleg werd besloten om de windladen naar de werkplaats
van de orgelbouwer te transporteren en ze daar in hun geheel te
restaureren.
De werkzaamheden aan de windladen bestonden uit:
- demontage van de slepen, stokken en dammen;
- demontage van de pulpetenplank, fundamentbalk en ventielen;
- het verwijderen van de leerbanen onder de slepen;
- de sponsels opnieuw vastlijmen, zodat alle cancellen weer winddicht
zijn;
- het opnieuw aanbrengen van leerbanen (van nieuw soepel schapenleer);
- ventielen opnieuw beleren.
Naast de restauratie van de windladen is er ook veel aandacht besteed
aan de intonatie, vooral aan de Prestant en de Trompet. (De frontpijpen
van de Prestant spraken zeer slecht aan en sloten ook slecht aan bij het
binnenpijpwerk.) Tevens werd er, om het orgel voor de toekomst beter te beschermen, in
het orgel een bevochtigingsapparatuur geplaatst en boven de uitgang van de aula
een verwarmingssysteem aangebracht die in de wintermaanden de ruimte
beter op temperatuur zal houden.
Alle bovengenoemde werkzaamheden vonden plaats in de periode mei t/m
juli 2006.
Links de Manuaal- en rechts de pedaallade
Bronnen:
- Boekje: Het Bätz/Witte-orgel, door J.W. Smit
- Informatie groot onderhoud en foto's: T. den Hollander
